Enkele dagen geleden kreeg ik post van Frans van Kuppeveld, voorheen gemeentesecretaris van de gemeente Hontenisse. Hij bracht me op de hoogte van een artikel in Binnenlands Bestuur over gemeentelijke herindelingen. De kop van het schrijven was duidelijk “Louter negatieve effecten bij herindeling” stond er. Kort samengevat ging het verder met: “Opnieuw komt uit onderzoek naar voren dat gemeentelijke opschaling negatieve effecten met zich meebrengt. De politieke en actieve (maatschappelijke) betrokkenheid van burgers en het contact tussen burgers en politici neemt na een herindeling af. En hoe groter de gemeente, hoe ontevredener de burgers zijn over de bestuurlijke prestaties.”
En Binnenlands Bestuur meldde verder: “Dit zijn enkele hoofdconclusies uit een grootschalig onderzoek naar de effecten van schaalvergroting op het openbaar bestuur in Denemarken, Nederland, Noorwegen en Zwitserland. De tevredenheid onder burgers is het grootst in Zwitserland: het land met de kleinste gemeenten. Bas Denters – bijzonder hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Twente en een van de onderzoekers – deelde een aantal conclusies vrijdag op het symposium Lokale autonomie onder druk? van het Kenniswetwerk Lokaal13.”
Het is niet voor het eerst dat er gewag gemaakt wordt van dit soort zaken, maar vooralsnog dringen deze kritische geluiden niet door tot de Haagse kaastol, waaronder onderverdroten verder wordt gedacht aan opschalen en herindelen. Minister Plasterk blijft vasthouden aan opschalen en D66 meent zelfs dat de minister daar nadrukkelijk haast mee moet maken omdat in de optiek van de liberalen uit de jaren zestig alleen door fusie een rem kan worden gezet op de wildgroei van gemeenschappelijke regelingen die gemeenten noodgedwongen (om hun zelfstandigheid te kunnen behouden maar taken gezamenlijk uit te voeren) uit de grond stampen, maar die democratisch amper te controleren zijn. De Raad voor democratisch bestuur, ja ook die is er, komt deze zomer met aanbevelingen om de gemeenschappelijke regelingen een hoger controleerbaar, dus democratischer, gehalte te geven.
Van Kuppeveld zag in recente artikelen in het bestuurdersblad zijn gelijk bevestigd van wat hij in 2000 al gesteld had. De herindeling in Zeeuws-Vlaanderen gaat veel geld kosten, leidt niet tot meer bestuurlijke slagkracht in de nieuwe (drie ipv zeven) gemeenten en zal ook de democratische basis van bestuur verder uithollen.
Hoe robuust zijn de 3 gemeenten geworden? Zo luidde zijn eerste vraag. Robuust ja, dat was destijds de term die minister Klaas de Vries hanteerde, De herindeling was nodig om van Terneuzen een robuuste gemeente te maken (over Hulst en Sluis werd niet gerept).
Is dat gelukt? Nee, de gemeente Terneuzen is het nieuwe Axel geworden. Axelaars zetten de toon in Terneuzen, bestuurlijk zeker en dat heeft ook jaren geduurd, (de wethouders Van Waes, Bos en Van Schaik, het waren Axelaars, zelfs Jan Lonink was eigenlijk een halve Axelaar (destijds waarnemer en gewend tussen de twee wethouders in te hangen).
Zelfs binnen het ambtenarenapparaat was er geruime tijd sprake van een Axels regime.
Gaan we bezien hoeveel geld er de voorbije jaren naar de kernen is gegaan, dan mag Axel echt niet klagen. Integendeel en Sas van Gent (tegenwoordig een dorp van TOP-wethouder Van Hulle) ook niet. Wie de geldstromen eens goed zo nagaan zou versteld staan van hoe bekaaid de stad Terneuzen ervan af is gekomen. Daar wordt wel al jaren gepraat over allerhande plannen, maar komt niets, niente, nada van de grond. Hoe zou dat komen, Axel?
Hoe staat het met de slagkracht? vraagt Kuppeveld vervolgens. Nou ja, de power en het pakje boter. Als gangmaker in Zeeuws-Vlaanderen heeft Terneuzen nog weinig kunnen betekenen. In plaats van een betere samenwerking met de flanken lijkt de laatste tijd het tegendeel bewaarheid te worden.
Op de verdere vragen van Van Kuppeveld is een simpel antwoord te geven. Is de ambtelijke deskundigheid verbeterd? Nee, en goede ambtenaren die er zijn worden het huis uitgejaagd. Daar zijn voorbeelden van te geven.
Is de kwalitatief van bestuur verbeterd, toegenomen? Driewerf nee.
Is de lastendruk voor de burger afgenomen? Nee, toegenomen.
Is het voorzieningenniveau beter geworden? Nee, nee.
Is de service van de gemeenten verbeterd? De gemeenten zeggen zelf van wel en bewijzen dit met regelmatig met onderzoekjes.
Wordt er serieuzer omgegaan met dorps-en wijkraden? Ik heb niet de indruk dat deze lichamen dat zelf vinden.
Op de laatste vraag van Van Kuppeveld of er nog een waakhond voor de lokale democratie in de regio rondloopt kan ik gelukkig bevestigend antwoorden. Ja, is het weliswaar wel een tandenloze poedel geworden. Een erg aanhankelijk beestje soms.
Resumerend kan gesteld worden dat de gemeentelijke herindeling in Zeeuws-Vlaanderen van 2003 vooral voor Axel positieve effecten heeft gehad.
Ik ben het niet altijd met je eens maar dit is me uit het hart gegrepen. Ik vrees het moment dat we gemeente Zeeuws Vlaanderen worden.